Της μουσικής τα ταξίδια

Πρόσφατα άκουσα τυχαία το cd ενός διάσημου Αφρικανού μουσικού, του Baaba Maal.
Σκέφτηκα ότι μέχρι πριν από μερικά χρόνια δεν θα ήταν εύκολη υπόθεση να προσεγγίσεις μουσικά ιδιώματα χωρών οι οποίες κατά πολύ απέχουν από την κουλτούρα, και τα μουσικά γούστα ενός ανθρώπου της Δύσης.
Η εξάπλωση όμως του internet, η αναζήτηση νέων αλλά και παλιών πολιτιστικών αξιών, καθώς κι οι νέες εμπορικές αναζητήσεις στο χώρο της παγκόσμιας μουσικής αύξησαν παγκοσμίως τη δημοτικότητα των μουσικών ιδιωμάτων για τα οποία χρησιμοποιείται στο σύνολό τους ο γενικός όρος “world music”.
Παράλληλα, οι προσπάθειες της μουσικής βιομηχανίας να προσδώσει έναν ουκουμενικό και κοσμοπολίτικο χαρακτήρα στη σύγχρονη μουσική, μέσω της αναζήτησης και της ανάδειξης μουσικών ιδιωμάτων από διάφορες χώρες, παρατηρείται εδώ και πολλές δεκαετίες, η εμπορική εκμετάλλευση της λεγόμενης έθνικ μουσικής αποτέλεσε ένα καλό πολιτιστικό άλλοθι για τη διεθνή μουσική βιομηχανία, παρόλα αυτά.
Μέχρι πριν από μερικά χρόνια, μουσικά ιδιώματα κυρίως από τη Λατινική Αμερική, όπως η salsa και η samba, επίσης η calypso, η παραδοσιακή δηλαδή μουσική των νησιών Τρίνινταντ και Τομπάγκο, η rumba, η αμερικάνικη country, η jazz, η ska, η reggae, τα blues, ακόμα τα fados της Πορτογαλλίας και τόσα άλλα, αναδύθηκαν μέσα από το παγκόσμιο πολιτιστικό χωνευτήρι κι έγιναν δημοφιλή, μερικά δε απέκτησαν και μια ουκεμενικότητα. Όσο πιο ρυθμική και χορευτική η έθνικ μουσική τόσο πιο εύληπτη και εύπεπτη από τα δυτικά μουσικά στομάχια ήταν και είναι.
Τα τελευταία όμως χρόνια παρατηρήθηκε μια στροφή σε μουσικές λιγότερο εύπεπτες και εύληπτες από το Δυτικό κόσμο. Μουσικές κυρίως από την Αφρική αλλά και την Ασία, οι οποίες κέντρισαν το ενδιαφέρον του παγκόσμιου μουσικόφιλου κοινού (αρχικά από περιέργεια), αλλά και της δυτικής μουσικής βιομηχανίας.
Τι ήταν αυτό όμως που έκανε το κοινό της Δύσης να αποδεχτεί και να αγκαλιάσει την μουσική ethnic; Ήταν απλά μια συστηματική προσπάθεια των δισκογραφικών εταιρείων και της παγκόσμιας μουσικής βιομηχανίας να επιβάλλουν μια καινούργια μουσική τάση, εκμεταλλευόμενοι ένα παρθένο μουσικό έδαφος; Και πως ήταν δυνατόν να γίνουν εμπορικά εκμεταλλεύσιμες αλλά και αποδεκτές από το ευρύ κοινό μουσικές οι οποίες αφομοιώνουν τόσο ετερόκλητα στοιχεία αυτόχθονων πολιτιστικών παραδόσεων αλλά και στοιχεία που “μετανάστευσαν” και παντρεύτηκαν με τις πολιτιστικές παραδόσεις του τόπου υποδοχής, δημιουργώντας μια fusion μουσική αίσθηση;
Μοιάζει κάπως αφελές να υποστηρίζει κανείς ότι η ευρεία διάδοση της world music ήταν απλά ένα νέο καπρίτσιο της μουσικής βιομηχανίας, μια προσπάθεια για νέες πηγές κέρδους, μια σίγουρη επένδυση χωρίς μεγάλο κόστος.
Το κοινό της Δύσης αγκάλιασε την ethnic μουσική γιατί αυτή δίνει απαντήσεις στην διαχρονική ανάγκη του ανθρώπου και δη του του κορεσμένου από υλικά αγαθά, να επιστρέψει στις ρίζες του, να αναζητήσει απαντήσεις στη μήτρα της ζωής, να αναβαπτισθεί σε μια νέα κολυμβήθρα του Σιλωάμ, να νιώσει οικουμενικός.
Ήταν πλέον εύκολο να γίνουν αποδεκτοί και να αγαπηθούν καλλιτέχνες από χώρες σχεδόν άγνωστες στον πολύ κόσμο, όπως το Μπένιν, το Τόγκο, η Γκάμπια, η Μπουρκίνα Φάσο, να γίνουν γνωστοί μουσικοί όπως ο Salif Keita και ο Mory Kante από το Μάλι, ο Yousou N΄Dour και ο Baaba Maal από την Σενεγάλη, η Cesaria Evora και ο Teofilo Chantre από το Cabo Verde, το Πράσινο Ακρωτήρι δηλαδή, ο Khaled, ο Ismael Lo κι ο περίφημος Rachid Taha από την Αλγερία, η Angelique Kidjo από το Μπένιν, ο Ali Khan από το Πακιστάν, η Ofra Haza από το Ισραήλ, η Natasha Atlas με αιγυπτιακές ρίζες, οι Huun Huur Tu από την Τούβα της Ρωσίας και κάποιοι άλλοι λιγότερο “εξωτικοί” για τα δυτικά γούστα, όπως η Dulce Pontes από την Πορτογαλλία (η Αμάλια Ροντρίγκεζ είχε ήδη προλειάνει το έδαφος για την γνωριμία με τα fados), ο Goran Bregovic από την πρώην Γιουγκοσλαβία, ο Ara Dinkjan ο θαυμάσιος Αμερικανοαρμένιος μουσικός, γνωστός στην Ελλάδα κυρίως από τις συνεργασίες του με την Ελευθερία Αρβανιτάκη, οι “δικοί μας” Haig Yazdjian, Ντέιβιντ Λιντς και τόσοι άλλοι...
Μάθαμε για τη μουσική της Τούβα, μια περιοχή μεταξύ της Νότιας Σιβηρίας και της Μογγολίας και τη σαμάνικη μουσική παράδοση, εκπλαγήκαμε όταν ακούσαμε τους λαρυγγισμούς τους, μια τεχνική την οποία χρησιμοποιούν μόνον οι άντρες τραγουδιστές της περιοχής βγάζοντας ακόμα και τρεις φωνές στον ίδιο χρόνο, δημιουργώντας έτσι έναν μοναδικό ήχο με την αριστοτεχνική χρησιμοποίηση των φωνητικών χορδών, των πνευμόνων, του διαφράγματος και της σπονδυλική στήλης, ακούσαμε μουσικές από την υποσαχάρια Αφρική, το Αφγανιστάν, τη Μογγολία, την Ινδία, τη Μέση Ανατολή (οι μυθικές Um Kulthum και Fairuz παραμένουν πάντως οι πιο γνωστές μορφές της μουσικής των χωρών της Μέσης Ανατολής), αφουγκραστήκαμε τον πόνο αλλά και τη χαρά που κρύβουν τα λόγια τους, ακόμα κι αν δε τα καταλαβαίνουμε, χορέψαμε νοερά με τους κρεολούς τους Καραϊβικής, πονέσαμε με τις μουλάτες που δουλεύουν όλη μέρα στις φυτείες ζαχαροκάλαμου, για τα καραβάνια με τις καμήλες της ερήμου, για τους νομάδες Τουαρέγκ, για τον καθημερινό αγώνα των φτωχών ανθρώπων, για τον πόνο της αγάπης, τη μοναξιά...
Μάθαμε τα ονόματα διαφόρων μουσικών ιδιωμάτων, όπως η πασίγνωστη πλέον Morna του Cabo Verde, η Khomei της Τούβα (αναγνωρίζουμε πλέον αυτή την ιδίοτυπη μουσική από ελληνική τηλεοπτική διαφήμιση), οι αφρικανικές wolof, ngoma, juju και τόσες άλλες.
Ταξιδέψαμε μαζί τους σε στέπες, στην άγρια σαβάνα, πλατσουρίσαμε στα λασπωμένα νερά του Νίγηρα, καθήσαμε παρέα στα βρώμικα μπαρ των λιμανιών περιμένοντας τα πλοία να φορτώσουν μπανάνες και καπνό, σκουπίσαμε από πάνω μας τη σκόνη της ερήμου, δροσιστήκαμε με το νερό των πηγών, αφουγκραστήκαμε τον ήχο της θάλασσας, κρυφτήκαμε ανάμεσα στα παζάρια της Ανατολής πίνοντας τσάι και ρουφώντας ναργιλέ.
Μαζί με όλα αυτά ανακαλύψαμε ξανά δικούς μας μουσικούς δρόμους, τα χάλκινα της Δυτικής Μακεδονίας, τον δικό μας Βαλκανικό ήχο, ξαναθυμηθήκαμε την πάντα εξαιρετική από τα χρόνια του Χατζιδάκι κιόλας, Σαββίνα Γιαννάτου και τη σεφαραδίτικη μουσική, τον Πετρο-Λούκα Χαλκιά, συγκινηθήκαμε, κάναμε ένα ταξίδι στο χρόνο, στο χώρο, βουτήξαμε στις πηγές της ζωής, καταναλώσαμε μέσα μας αιώνες πολιτιστικής παράδοσης, νιώσαμε την ψυχή μας να ταξιδεύει και να ενώνεται με ανθρώπους από μέρη μακρινά, νοσταλγήσαμε πράγματα τα οποία δεν έχουμε ζήσει αλλά που είναι καταγεγραμμένα εδώ και εκατομμύρια χρόνια στο DNA μας, πετάξαμε με τη δύναμη του μυαλού στα πέρατα του ορίζοντα συνεπαρμένοι από τη ζωογόνα ορμή της μουσικής, καθώς μόνο με αυτή μπορούμε τελικά να πραγματοποιήσουμε τα ομορφότερα ταξίδια... ακόμα κι από τον καναπέ του σαλονιού μας.